-
1 совмещать
1. несов. чтобергә (бер үк ваҡытта) алып барыу, бер үк ваҡытта башҡарыу (үтәү)2. несов. в ком-чёмодновременно содержать в себебер үк ваҡытта булыу (үтәү), бергә ҡушылыу (һыйыу), берләшеүон совместил в себе писателя и учёного — ул бер үк ваҡытта яҙыусы ла, ғалим да
3. несов. мат.тура (тап) килтереп һалыу -
2 время
1. сваҡыт2. счас, сроксәғәт, ваҡытсколько времени? — сәғәт нисә?, ваҡыт күпме?
3. сэпоха, периодваҡыт, дәүер, осор, заман4. сопределённая порамиҙгел, мәл, саҡ, ваҡытвремя покоса — бесән сабыу мәле, бесән өҫтө
5. с грам.заманво время оно уст. — ҡасандыр, әллә ҡасан
время от времени — ваҡыт-ваҡыт, ҡайһы берҙә
(в) первое время — башта, тәүҙә, тәү ваҡытта
в своё время: — 1) заманында, ҡасандыр
2) үҙ ваҡытында; всё время һәр ваҡыт (саҡ), гел; в скором времени — оҙаҡламай
в то время как — шул арала, шул ғына ваҡыт араһында
выиграть время — күберәк ваҡыт алыу, ваҡыт үтеү, файҙаға булыу
до времени; до поры до времени — ваҡыты еткәнсе, билдәле бер ваҡытҡа тиклем, көнө килгәнсе
ко времени — ваҡытлы, үҙ ваҡытында
на время — ваҡытлыса, билдәле ваҡытҡа тиклем
со времени — ваҡыты етеү менән, киләсәктә
раньше времени — көн элгәре (элек), ваҡытынан алда
с течением времени — ваҡыт үтеү менән, киләсәктә
тем временем — шул уҡ ваҡытта, шул арала
-
3 ввек
1. нареч. разг.при глаголе с отрицаниемғүмергә, ғүмерҙә лә, (һис) бер ваҡытта ла, һис (бер) ҡасан да2. нареч. уст.всегдаһәр ваҡытта, мәңге -
4 при
1. предлог с предл. п.около, возлеэргәһендә, янында, тирәһендә2. предлог с предл. п.при указании на предмет, учреждение, в составе которого что-л. находитсяэргәһендәге, ҡарамағындағы, ҡаршыһындағы3. предлог с предл. п.при указании явления, события, с которым совпадает по времени какое-л. действиеваҡытында, ваҡытта, заманында, дәүерендә4. предлог с предл. п.при указании на наличие чего-л. у кого-л.үҙ янында, үҙең менән, менән, -да/-дә5. предлог с предл. п.при указании на обстановку, условия, в которых происходит что-л.ваҡытта, саҡта, -да/-дә6. предлог с предл. п.при обозначении лица, в присутствии которого что-л. происходиткүҙ алдында7. предлог с предл. п.в сочетаниях, близких по значению предлогам `посредством`, `благодаря`, `вследствие`ярҙамында, менән, -ып/-еп ҡына/кенә -
5 разновременный
прил.төрлө ваҡыттағы, төрлө ваҡытҡа ҡараған, төрлө ваҡытта булған -
6 вместе
1. нареч.совместнобергә, бергәләп, берлектә2. нареч.одновременнобер үк ваҡытта, шул уҡ ваҡытта -
7 иногда
нареч.ҡайһы берҙә, ҡайһы ваҡытта (саҡта) -
8 меж
1. предлогсм. между2. предлог с твор. и род. п.араһы, араһына, араһында, араһындағы, араһынанмежду делом — эш араһында, бушаған арала
бик ауыр, ҡурҡыныс хәлдә; между небом и землёй: — 1) йорт-ерһеҙ (йәшәү, тороп ҡалыу)
2) билдәһеҙ хәлдә (булыу, ҡалыу), ер менән күк араһында; между нами говоря — үҙ-ара ғына әйткәндә
между прочим: — 1) былай ғына
2) һүҙ араһында (яйы килгәндә, һүҙ ыңғайында) әйткәндә; между тем — шул арала (саҡта, ваҡытта)
а между тем — ысындан да, дөрөҫөндә
-
9 никогда
нареч.һис бер ваҡытта ла, (һис) бер ҡасан да -
10 обычный
1. постоянный, привычныйғәҙәти, ғәҙәттәге, ҡәҙимге, һәр ваҡыттағы2. заурядныйябай, уртаса, ғәҙәтиобычное право — йола буйынса килгән хоҡуҡ, йола хоҡуғы
-
11 одновременно
-
12 одновременность
-
13 одновременный
прил.бер үк ваҡытта булған, бер үк ваҡыттағы -
14 отроду
нареч.; разг.һис бер, ғүмерҙә, бер ваҡытта ла, һис бер ваҡытта, һис ҡасан да -
15 секунда
ж; в разн. знач.секундв (одну) секунду — хәҙер үк, тиҙ генә
секунда в секунду — әйтелгән ваҡытта, шул уҡ ваҡытта
-
16 совместительство
сбер үк ваҡытта (бер нисә урында) эшләү, бер нисә эште башҡарыу -
17 совмещаться
1. несов.совпадатьбер үк ваҡытта булыу (эшләнеү, башҡарылыу), тура килеү2. несов. в ком-чёмсоединяться в одном лице, предметебер үк ваҡытта булыу, берләшеү, ҡушылыу3. несов. мат.тура (тәңгәл) килтереп һалыныу4. несов. страд. от совмещать -
18 сопутствующий
-
19 тогда
1. нареч.не сейчасул саҡта, ул ваҡытта, шул саҡта2. нареч.в таком случаеулайһа, улай булғас3. нареч.послешунан, унан һуңони ушли, тогда я сел заниматься — улар китте, шунан мин уҡырға ултырҙым
4. нареч. с союзами `когда` и `если`-ҡас/-кәс, шунан, унанкогда он отказался, тогда я решил действовать один — ул баш тартҡас, мин бер үҙем эшләргә булдым
тогда как: — 1) киреһенсә
2) шуға ҡарамаҫтан, гәрсә -
20 а
I1. союз противит.употребляется для соединения противопоставляемых предложений или членов предложенияә, киреһенсә; ләкин, әммә-ләкин, -ға/-гә ҡарамаҫтан (ҡарамай, ҡарамайынса)я вернулся домой, а он остался — мин өйгә ҡайттым, ә ул ҡалды
я зайду к вам не сегодня, а завтра — мин һеҙгә бөгөн түгел, ә иртәгә инеп сығырмын
до начала сеанса осталось пять минут, а людей в зал не пускают — сеанс башланырға биш минут ҡалған, ләкин халыҡты залға индермәйҙәр
он учится в вузе, а вот ты не сумел — ул юғары уҡыу йортонда уҡый, ә бына һин булдыра алманың
он человек простой, а ведь имеет вес в обществе — ул ябай кеше, ә шулай ҙа йәмғиәттә абруйы бар
2. союз присоед.-усил.в соединении с вопросительными местоимениями или местоимёнными наречиями `конечно`, `безусловно так`әлбиттә, фәҡәт шулайи пришёл?! – А то как же! — килгәнме?! – Элбиттә!
а (не) то — юғиһә, бүтәнсә булһа
иди своей дорогой, а не то получишь от меня — юлыңда бул, юғиһә кәрәгеңде алырһың
3. союз противит. уступуказывает на уступительный характер противопоставления предложений или их членов(ә) шулай булһа ла, (ә) шулай ҙа, тик, барыбер, да/дәможете остаться при своём мнении, а всё-таки я прав — үҙ фекерегеҙҙә ҡалығыҙ, ә мин барыбер хаҡлымын
4. союзсопоставитсоединяя предложения, служит сопоставлению их главных или второстепенных членов, а так же служит сопоставлению одновременных событий и действийә, шул ваҡытта, шул саҡта, -ға/-ғә килгәндә; шул (ике) аралаотец ушёл, а сын продолжал стоять — атаһы китеп барҙы, ә улы тора бирҙе
отец развёл костёр, а дети пошли за ягодами — аталары ут яғып ебәрҙе, ә балалар еләккә китте
5. союз присоед.употребляется для присоединения предложений или членов предложенийәвдоль плетня в один ряд посажена смородина, а далее растёт какое-то дерево — ситән буйлап бер рәт ҡарағат ултыртылған, ә унан ары ниндәйҙер ағас үҫеп ултыра
сначала мы посетили выставку, а затем музей — башта күргәҙмәлә, ә һуңынан музейҙа булдыҡ
6. союз присоед.в сочетании со словами `значит`, `потому`, `следовательно`, `стало быть` и т.п. присоединяет предложения или члены предложения, в которых содержится вывод, заключение из сказанного ранеешуға күрә, тимәк, шунлыҡтанего пока никто толком не знает, а потому о нём ничего не говорят — уны әлегә бер кем йүнләп белмәй, шуға күрә уның тураһында бер нәмә әйтмәйҙәр ҙә
7. союз присоед.в сочетании с местоимением `всё` присоединяет предложения или члены предложения, указывающие на причину высказанного ранееә барыһы (бөтәһе, һәммәһе)откололся я от своих друзей, а всё из-за тебя — дуҫтарымдан айырылдым мин, ә барыһы һинең арҡала
8. союз присоед.в сочетании со словами `кстати`, `впрочем` и т.п. употребляется для передачи внезапности изменения мыслиәйткәндәй, ә шулай ҙаон ещё не приехал. А кстати, ты не забыл прихватить с собой документы? — ул әле ҡайтып етмәне. Эйткәндәй, һин үҙең менән документтарыңды алырға онотманыңмы?
9. союз присоед.-усил.употребляется в начале вопросительных и восклицательных предложений для усиления выразительности (часто в сочетании с местоимениями и наречиями `как`, `какой`, `сколько`)әа сколько я терпел – уму непостижимо! — ә мин күпме түҙҙем – аҡылға һыймаҫлыҡ!
10. союз присоед.-усил.в начале ответов на вопросы придаёт большую выразительность ответу, выделяя то или иное словоә, (йә) булмаһа, юғиһә, юҡһакак ты сказал? – а никак! — нимә тинең? – ә бер нисек тә!
а не то сходил бы в магазин — булмаһа, магазинға барыр инең
спеши, а то опоздаешь — ашығыңҡыра, юҡһа һуңларһың
сходите туда сами, а то пошлите кого-нибудь — унда һеҙ үҙегеҙ барығыҙ, йә булмаһа берәйһен ебәрегеҙ
II1. частица вопросит.как отклик на обращение или при переспрашивании нерасслышанногоәа? Ничего ведь не слышу, говори отчётливей — ә? Бер нәмә лә ишетмәйем бит, асығыраҡ һөйлә
2. частица вопросит.после предложений, требующих ответа, подтверждения и т.п., выражает побуждение к ответу или к действиюә, эйемечто ты натворил, а? — нимә эшләнең һин, ә?
3. частица вопросит.в вопросах и восклицаниях выражает сильное удивление, восхищение или возмущениеәвот парень, а! — егете лә егете бит, ә!
кого осрамили ведь, а?! — кемде хур иттеләр бит, ә?!
4. частица побудит.употребляется при повторном обращении к кому-л. для привлечения вниманияәсмотри-ка, что он делает, а? — ҡара әле, нимә эшләй ул, ә?
1. межд.выражает припоминание, догадку, удивлениеә, ә-әа-а, это ты? — ә-ә, был һинме ни?
а, вот как! — ә, бына нисек!
2. межд.выражает узнавание (при встрече с кем-л.)ә, ә-ә, әһәа, вот куда вы спрятались! — әһә, бына ҡайҙа йәшенгәнһегеҙ икән!
3. межд.выражает удовольствие, радость (при виде кого-чего-л.)ә, уйа, мамочка! Как я рад тебя видеть! — уй, әсәкәйем! Һине күреүемә шундай шатмын!
4. межд.выражает досаду, негодование, угрозу, злорадствоә, әһәа, вы ещё сопротивляетесь! — әһә, һеҙ ҡаршылашаһығыҙмы әле!
5. межд.выражает решимостьэйа! Была не была — эй! Булды ни ҙә, булманы ни
6. межд.выражает ужас, отчаяние, боль и т.п.уйа-а-а, не трогайте меня, ради бога! — уй, алла хаҡы өсөн, миңә теймәгеҙ!
См. также в других словарях:
ұғытта — ет. Суланған шүберекпен дәннің шаң тозаңын тазалау. Ұн тарту үшін бидайды шөп шаламнан арылтып, ұ ғ ы т т а п тазалайды (Қ.Толыбаев, Бабадан, 240) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
түнгі уақытта бағдарлану — (Ориентирование ночью) көкжиек тұсын түнде анықтау әдістері. Түнде көкжиек тұсы түнгі ашық аспанда әрқашан солтүстік бағытта орналасатын Темірқазық жұлдызы бойынша анықталады. Оны Жетіқарақшы шоқжұлдызымен оңай табуға болады. Ол үшін бұл… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
ау уақытта — (Жамб.: Шу, Мер.) әуелгі уақытта. А у у а қ ы т т а жаңбыр болмады (Жамб., Шу) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
түнгі уақытта қозғалыста бағдарлану — (Ориентирование при движении ночью) бұл жағдайда бағдарлар жол бойында бір біріне жақын қашықтықта таңдап алынады. Бағдар ретінде мүмкіндігінше көрнекі және қараңғыда тану оңай болатындай заттар, мыс., биіктікте орналасақан заттар, көпірлер, ұшы… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
ілгергі уақытта — (Алм., Шел.) бұрынғы кезде. І л г е р г і у а қ ы т т а хал жай қиын болды (Алм., Шел.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ұғыттау — ұғытта етістігінің қимыл атауы … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
қарсыластан басымдылық — (Превосходство над противником) ұрыста және операцияларда әскер (күштер) саны, олардың жабдықталуы, моральдық психологиялық жағдайлары, ұрыс қимылдарын жүргізу өнері тұрғысындағы басымдылық. Қ.б. негіздері бейбіт уақытта мемлекеттің экономикасын… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
күштер мен құралдардың шоғырлану тығыздығы — (Плотность сил и средств) күштер мен құралдардың 1 км майдан шебіне орта есеппен келуімен саналатын ұрыс әрекетіндегі ауданның (бағыттың, учаскенің) әскермен және әскери техникамен толықтырылу дәрежесі. Ол әскерлердің шабуылда шешуші соққы… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
Гипотеза — (гр. hypothesis – негіз, болжау) – 1) құбылыстың себептері, құбылыстардың арасындағы бақыланбайтын (байқалмайтын) байланыстар туралы және с.с. негізделген (толық емес) болжау (предположение); 2) болжауды ұсыну, оны негіздеу (толық емес) және… … Философиялық терминдердің сөздігі
ААТ — (Армейская артиллерийская группа) операцияда армияның негізгі топтарының мүддесінде тапсырмалар орындауға, қарсыластың ядролық шабуыл құралдарымен және артиллериясымен күресуге, оның резервтерін, басқару пункттерін және басқа да маңызды… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
армияның артиллериялық тобы — (Армейская артиллерийская группа) операцияда армияның негізгі топтарының мүддесінде тапсырмалар орындауға, қарсыластың ядролық шабуыл құралдарымен және артиллериясымен күресуге, оның резервтерін, басқару пункттерін және басқа да маңызды… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу